Historia gitary

W internecie, mekce dzisiejszego świata, znalazłem dość ciekawie napisaną historię tego instrumentu. Przyznam, że jako studenta historii, mocno zainteresowała…

Trochę historii:

Uważa się, że historia gitary rozpoczęła się w czasach starożytnych na Bliskim Wschodzie. Archeolodzy znaleźli tam instrumenty, które stały się punktami orientacyjnymi na białej mapie początków gitary.

Wśród przedmiotów wykopanych w Babilonii najważniejsze okazały się gliniane tabliczki z lat 1900- 1800 p.n.e. Były na nich nagie postacie grające na instrumentach muzycznych w ogólnych zarysach przypominających gitarę. Nie ulega wątpliwości, że struny szarpano prawą ręką. Niestety, nie wiadomo ile było strun, ale na innej tabliczce widać, co najmniej dwie. Dowody na istnienie gitaro podobnych instrumentów znaleziono też w Asyrii, Susie i Lurystanie.

W najdawniejszych czasach jedynym szarpanym instrumentem strunowym była łukowata harfa.

Później powstał inny, z zaznaczonym gryfem i wyraźnie odznaczającymi się na nim progami. W końcu niektóre cechy obu instrumentów połączyły się w trzecim, który stał się przodkiem nie tylko dla gitary, ale wszystkich gryfowych instrumentów strunowych, szarpanych i smyczkowych.

Protoplasta gitary z czasów rzymskich ( 30 p.n.e.- 400 n.e.) był zrobiony całkowicie z drewna. Płyta wierzchnia, dotychczas z surowej skóry, została zastąpiona drewnianą, na której znajdowało się pięć grup małych otworów rezonansowych. Taki układ funkcjonował do szesnastego wieku.

W instrumencie znalezionym w koptyjskim grobowcu w Egipcie boczne wygięcia są już dość głębokie i widoczny jest podstawowy kształt gitary.

Tył stał się całkowicie płaski i został połączony z przodem pasami drewna, które tworzyły boki pudła rezonansowego. Te cechy przetrwały do dzisiaj.

W Europie pierwszy znany strunowy instrument pochodzi z trzeciego wieku naszej ery. Instrument ten miał okrągłe pudło rezonansowe przechodzące w szeroki gryf. W takiej postaci był używany przez wiele lat.

W czternastym wieku pojawił się inny instrument. Zmieniły się boki pudła rezonansowego, lekko się zakrzywiając. Instrumenty tego typu można znaleźć w wielu angielskich katedrach. Rysunki instrumentów o kształcie gitary znaleziono też w hiszpańskich i francuskich katedrach, które powstały przed czternastym wiekiem.

Istniał podział na guitarra latina i guitarra morisca. Ta druga przyniesiona została przez Maurów, stąd jej nazwa. Jej pudło rezonansowe było okrągłe i miało wiele otworów na płycie wierzchniej. Natomiast guitarra latina miała wygięte boki i prawdopodobnie przywędrowała do Hiszpanii z innego kraju europejskiego. Bez wątpienia to z tego typu rozwinęła się dzisiejsza gitara.

Z początkiem wieku szesnastego pojawia się więcej dowodów bezpośrednich w postaci instrumentów istniejących do dzisiaj. Szesnastowieczne gitary to vihuela z czasów Luisa Milana, gitara Rizzio z Francji i guitarra battente z Włoch.

Z Hiszpanii przybył kolejny instrument: vihuela. Początkowo nazwą tą określano cztero lub pięciostrunową gitarę. W tym samym czasie najpopularniejszym instrumentem wśród arystokracji całej Europy stała się lutnia. W ostatecznej wersji wihuela była gitarą z sześcioma podwójnymi strunami z jelit. Jej większy typ był o ok. 4 cale dłuższy od dzisiejszej gitary. Na gryfie było dwanaście progów.

Jednym z pierwszych znanych artystów grających na vihueli był Milan. Ostatnia znana vihuela pochodzi z roku 1700 i reprezentuje końcowy etap rozwoju tego instrumentu. Progi są metalowe, wygięcia boków pogłębiły się, a otwór rezonansowy jest owalny.

Muzyka na vihuelę była zapisywana w systemie tabulatorowym. Pierwszymi, którzy opublikowali hiszpańskie tabulatury na vihuelę byli: Luis de Milan w 1535, Luis de Narvaez w 1538 i Alonso de Mudarra w 1546. Te zbiory tabulatur zawierają najpiękniejsze kompozycje renesansowe. Wiek szesnasty to złote lata hiszpańskiej muzyki na vihuelę.

Pod koniec średniowiecza największą popularność zyskała gitara o czterech strunach. W XV wieku określenia chitarra i chitarino (Włochy), guitarra (Hiszpania), guitare, guinterne (Francja) i gyterne (Anglia) odnosiły się do instrumentu o zaokrąglonej części tylnej, z którego później rozwinęła się mandolina. Dopiero w XVI wieku niektóre z tych określeń zaczęto stosować także do członków rodziny gitary.

Do wieku piętnastego największą popularnością cieszyły się instrumenty o czterech podwójnych strunach, jednak w wieku szesnastym zostały zastąpione przez gitarę z pięcioma strunami. Dodanie piątej struny przypisuje się Vincentemu Espinelowi. Pudło rezonansowe tej gitary było większe od dzisiejszego. Jego delikatna konstrukcja zwraca uwagę na doskonałość rzemiosła, z której słynęli ówcześni lutnicy.

Gitara pięciostrunowa powstała jako rezultat rozwoju i transformacji gitary czterostrunowej. Instrument pięciostrunowy strojono A-D-G-H-E, tak jak pięć pierwszych strun dzisiejszej gitary. Gitara pięciostrunowa pojawiła się we Włoszech, później zyskując akceptację i popularność w całej szesnastowiecznej Europie.

Z historii instrumentu wynika, że dopiero w XVIII w. w gitarze zastosowano pojedyncze struny, zwiększając ich liczbę do sześciu i strojonymi w porządku: E-A-D-G-H-E. Taki strój zachował się do dziś. Dzięki temu wynalazkowi ułatwiającego strojenie oraz za sprawą zwężonego gryfu, opanowanie techniki gry możliwe było w krótszym czasie. Główka przypominającą skrzypcową, została zastąpiona ruchomą główką z umocowanymi na niej kołkami. W XIX wieku przy kołkach zamocowano dodatkowo metalowe śruby. Dawne progi jelitowe, przywiązane do gryfu zastąpiono w XVIII w. wbudowanymi progami z metalu lub kości słoniowej. Początkowo gryf znajdował się na równej linii z pudłem rezonansowym i w związku z tym niektóre progi były umieszczone bezpośrednio na pudle. W XIX wieku gryf zaczęto mocować nieco ponad płaszczyzną pudła i sięgał on do otworu rezonansowego. W celu polepszenia jakości dźwięku zmieniano również korpus gitary. Stał się on szerszy , a płyta rezonansowa była bardzo cienka. Poprzeczne belki wzmacniające płytę wewnątrz instrumentu zostały zastąpione promieniście rozmieszczonymi belkami układającymi się w formie wachlarza poniżej otworu rezonansowego. Szyjka, dawniej zbudowana z bloku drewna została zamieniona na klamrę lub rodzaj okucia przyklejonego do tylnej części instrumentu. Utworzona w ten sposób wewnątrz pudła przestrzeń zwiększała stabilność i równoważyła siłę napięcia strun. Innowacje poczynione w XIX wieku w większości były dziełem Antonio Torresa, twórcy gitary klasycznej , która miała trzy jelitowe i trzy jedwabne struny owinięte metalowym drutem. Struny te jednak podatne były na zerwanie i co gorsze, miały niejednorodną gęstość, co powodowało, że nie stroiły na wszystkich progach. Chociaż około 1900 roku znane już były struny stalowe, to nie wszystkim muzykom podobała się ich twardość i brzmienie. Dopiero okres I/II wojny światowej oprócz wielu wynalazków typu radar, bomba atomowa, odrzutowiec przyniósł nam struny nylonowe, których gitarzyści klasyczni używają do teraz.

Współczesna technika gitarowa wiele zawdzięcza Hiszpanowi Fransisco Tarredze, który dokonał transkrypcji dzieł Bacha, Mozarta i innych kompozytorów. On też się stał reformatorem sposobu gry na gitarze – stosował technikę gry paznokciową później zaś przyjął technikę opuszkową. Osiągnięciami Tarregi są przyjmowane dziś wzorce: postawa grającego, użycie podnóżka, układ rąk. Zasługą jego jest fakt dużej popularności za sprawą własnych, oryginalnych utworów i wspomnianych wyżej transkrypcji mistrzów. Drobne utwory pedagogiczne pisał z myślą o swoich uczniach.

Podniesieniu gitary do rangi instrumentu koncertującego przyczynił się również Andreas Torres Segovia oraz kompozytorzy Heitor Villa-Lobos i Manuel de Falla.

Pierwowzór gitary doskonalono w różnych krajach, jednak wiele bardzo dobrych instrumentów koncertowych powstaje w Hiszpanii. Zazwyczaj do produkcji używa się czterech rodzajów drewna brazylijskiego lub indyjskiego palisandru, alpejskiego świerku, mahoniu z Płd. Ameryki i hebanu z Cejlonu. Drewno przez kilka lat przechowywane jest w specjalnych warunkach, po czym ręcznie wykonuje się z niego poszczególne części instrumentu. Średnio wykonanie jednej gitary wymaga ok. 120 godzin intensywnej pracy.

Budowa gitary

Płyta rezonansowa

Najważniejszą częścią gitary jest płyta rezonansowa, czyli wierzch korpusu. Przeważnie jest on zrobiony z dwóch kawałków drewna sosnowego, świerkowego lub cedrowego. Obie części skleja się, a potem przycina nadając im odpowiedni kształt. Niekiedy wierzch wytwarza się także ze sklejki wzmocnionej listwami podklejonymi w sposób, który ma podstawowe znaczenie dla dźwięku gitary. Boczki wykonane są z dwóch pasków drewna palisandrowego, orzechowego, mahoniowego lub jaworowego. Paski podgrzewa się i wygina w odpowiedniej formie. Górny i dolny klocek oraz drewniane obręcze służą do wzmocnienia wierzchu i innych części gitary.

Wykończenie korpusu

Spód korpusu robi się z tego samego rodzaju drewna co boczki, ale nie musi ono być tak wysokiej jakości, jak drewno przeznaczone na wierzch (Torres zbudował niegdyś gitarę z masy papierowej; instrument miał nadspodziewane dobry dźwięk). Szyjkę z czopem w kształcie klina dopasowuje się i wkleja do górnego klocka. Krawężniki dekorowane intarsją (drewno lub tworzywa sztuczne) chronią zaokrąglone brzegi korpusu.

Struny gitarowe dziś są produkowane z nylonu albo ze stali. Strun nylonowych używa się w gitarach klasycznych, natomiast w gitarach popularnych stosowane są struny stalowe. Gitarzysta może wybierać między strunami różnej elastyczności.

Twórcy zmieniają drobne elementy konstrukcyjne poszczególnych egzemplarzy, dzięki czemu uwydatniają ich odrębne cechy i każda gitara brzmi inaczej. Wydobycie i połączenie właściwości akustycznych wymaga doświadczenia i jest decydujące w sztuce wykonania gitar klasycznych.

Współczesna gitara klasyczna dzięki nowym materiałom oraz odkryciom i akustyce, ulega ciągłym zmianom. Obecnie poszukuje się gitar, które zachowując naturalny charakter i barwę instrumentu, posiada jednocześnie odpowiednią siłę i dźwięczność. Tradycyjne belkowanie wachlarzowe zastąpione zostało przez równoległe wzdłuż słojów. Mocne belkowanie zmniejsza wibrację w pudle rezonansowym, dzięki czemu skupia dźwięk i zwiększa siłę jego projekcji.

Wiek XX uczynił z gitary najbardziej popularny instrument ze względu na jej małe skomplikowanie w budowie oraz dużą dostępność. Szczególną cechą gitary są dosyć duże możliwości techniczno- wykonawcze, przy stosunkowo małych wymiarach instrumentu i łatwym transporcie. Uniwersalność gitary powoduje, że wykorzystuje się ją w przeróżny sposób. Jest to jeden z najbardziej przystosowanych instrumentów strunowych zarówno do grania akordów, jak i melodii, w akompaniamencie jak również i do gry solowej. Na całym świecie można usłyszeć niezwykłe różnorodne w stylu i formie utwory gitarowe, począwszy od ludowych melodii granych na instrumentach wykonywanych domowym sposobem, aż do wyrafinowanych kompozycji wykorzystujących szerokie wręcz wirtuozowskie możliwości.

Opracowała:
mgr Agata Świderska